Foto Stadsarchief Amsterdam, Dienst Publieke Werken; Afdeling Stadsontwikkeling
GLAMSQUARE - beluister hier het verhaal.
MAURITSKADE / ANDREAS BONNSTRAAT
DÉ BRUISENDE TOEGANG TOT OOST
Ooit was het Andreas Bonnplein dé bruisende toegang tot Oost met veel winkels en bedrijvigheid. Tegenwoordig is het een beetje een vergeten pleintje, terwijl er zich op deze plek zoveel mooie, maar ook aangrijpende verhalen hebben afgespeeld.
Om in tijden van Covid-19 het plein te transformeren tot een plek van verbinding maken we een aantal van die verhalen zichtbaar en hoorbaar via QR-codes op straattegels op het plein. Scan deze met je smartphone en beluister fragmenten van de verhalen verteld door de bewoners in een interview met kunstenaar Frederick Calmes. De verhalen worden door Frederick gevisualiseerd in tien kunstwerken die bij de geluidsfragmenten zichtbaar worden gemaakt.
DE AMSTELBROUWERIJ
150 jaar geleden werd Duits bier populair in Nederland. Het publiek verkoos dat boven het gangbaarder dunne, waterachtige bier. In een weiland buiten de Singelgracht, verrees in 1870 Beiersch-Bierbrouwerij De Amstel.
Al snel brouwde ‘Amstel’ 10.000 hectoliter per jaar, gebrouwen naar Duits recept. De stoommachine en brouwketel werden uit Duitsland geïmporteerd. En ook de meeste werknemers waren Duits. Amstel werd al snel het populairste bier in Amsterdam. In die tijd waren cafés, bierhuizen en restaurants de grootste afnemers.
Hoewel Amstel aanvankelijk veel populairder was dan Heineken, nam de laatste in 1968 de Amstelbrouwerij over. In 1982 werd de productie hier stilgelegd, de gebouwen werden gesloopt en vervangen door woningen. Alleen het hoofdkantoor, dat in 1933 was voltooid, bleef bestaan. Nu zit in dit gebouw het Amsterdam Fashion Institute (AMFI), onderdeel van de Hogeschool van Amsterdam.
In het reliëf boven de ingang op Mauritskade 11 verwijzen springbokken, gerst en hop naar het bierverleden. Binnen heeft architect Eschauzier met scheepselementen een relatie gelegd tussen bier en water.
Lees meer over de Amstelbrouwerij op het Geheugen van Oost, IAmsterdam en de Heineken Collection.
TREIN-, TRAM-,
EN BUSSTATION
Trein, tram, bus, paard en wagen, vrachtwagens en vrachtschepen, ze hadden allemaal op enig moment hun vertrekpunt in de omgeving van dit plein.
Sinds 1843 vertrok de trein naar Utrecht vanaf het Rhijnspoorplein. Vanuit het Weesperpoortstation konden reizigers vanaf 1856 doorreizen naar Keulen. Net daarnaast vertrok de Gooise stoomtram richting Laren en omliggende dorpen. Vrachtschepen, vrachtwagens en paard en wagen transporteerden vele liters bier vanuit de Amstelbrouwerij.
Vanaf de Tweede Wereldoorlog verdwenen de trein en tram hier uit het straatbeeld en kwamen er juist meer bussen. In de Van Musschenbroekstraat werden de paardenstallen van Van Gend en Loos afgebroken en verrees er een fors busstation. Op den duur werden buurtbewoners de stank en het denderende geluid van de bussen zo zat dat ze in opstand kwamen. En met succes: In 1982 werd het busstation opgeheven. Krakers en creatievelingen bliezen de bijbehorende verlaten gebouwtjes daarna nieuw leven in.
Op de kop van de Wibautstraat verschenen na de oorlog grote gebouwen: de Raad van de Arbeid (1951), het Belastingkantoor (1956) en het Wibauthuis (1967). Oude en nieuwe gebouwen op deze plek vormen nu het hart van de Amstelcampus van de Hogeschool van Amsterdam.
Lees op het Geheugen van Oost meer over de Gooische Stoomtram en het Busstation, of bekijk hier een video van een Stoomtramrit.
DE OORLOG EN DE
JODENVERVOLGING
In de Van Musschenbroekstraat en de Andreas Bonnstraat woonden tot de Tweede Wereldoorlog veel joden, zoals ook in andere delen van Oost.
De meeste van hen hebben helaas de oorlog niet overleefd.
Eén van hen, Marcus Italiaander, had een bakkerij ‘ORT’ op de Van Musschenbroekstraat 1. ORT staat voor ‘Onder Rabbinaal Toezicht’. Dat betekent dat volgens een rabbijn de producten in de winkel voldeden aan de spijswetten van het jodendom. Deze producten waren dus koosjer. Tegenwoordig zijn de letters ‘ORT’ nog te lezen op de winkelruit, als de ruiten beslagen zijn. Marcus Italiaander en zijn vrouw Rachel werden op 4 juni 1943 in Sobibor omgebracht.
Andere verhalen liepen beter af. Zo hield de conciërge van de Amstelbrouwerij samen met zijn vrouw 21 onderduikers verborgen op de zolder van hun conciërgewoning. De toegang was, net als in het Achterhuis van Anne Frank, achter een dikke houten kast verborgen. Anton en Nel zagen het als hun godsdienstige plicht om de onderduikers in huis te nemen. Dat was beslist gevaarlijk, want de Zwarte Politie zat beneden in hetzelfde pand ingekwartierd en er stond afweergeschut op het dak. Duitse soldaten kwamen bovendien elke dag om gratis bier vragen. De onderduikers op Mauritskade 22 hebben na twee jaar lang met zijn allen op zolder, allemaal de oorlog overleefd.
Lees op JoodsAmsterdam meer over Marcus Italiaander, de Van Musschenbroekstraat, de Amstelbrouwerij, op Joods Monument meer over de Van Musschenbroekstraat 1 en bekijk hier de Stippenkaart die de Joodse bevolking in Amsterdam in 1941 weergeeft.
Foto: Lood van Bennekom / Nederlands Fotomuseum
AUDREY HEPBURN EN DE AMFI
Audrey Hepburn (1929-1993) was een stijlicoon en filmster in de jaren 1950 en 1960. Ze was wereldwijd beroemd en de eerste vrouw die voor één rol, zowel een Oscar, een Emmy als een BAFTA in de wacht sleepte.
Deze prestigieuze filmprijzen kreeg ze voor haar rol in Roman Holiday. Maar wist je dat Hepburn half-Nederlands was en tijdens de Tweede Wereldoorlog in Arnhem en Velp woonde? Haar Nederlandse moeder was barones Van Heemstra. Hepburn sprak ook vloeiend Nederlands. Op de toppen van haar roem, bezocht ze in 1954 Amsterdam om geld in te zamelen voor de Bond van Nederlandse Militaire Oorlogsslachtoffers. Tijdens dat verblijf overnachtte ze in het Amstel Hotel en bezocht ze een gala-avond in het toenmalige hoofdgebouw van de Amstelbrouwerij, het huidige Amsterdam Fashion Institute (AMFI).
Audrey Hepburn had een lichte en vrolijke uitstraling. Mannen en vrouwen adoreerden haar. Maar schijn bedriegt. Het verhaal gaat dat ze helemaal niet zo vrolijk was. Achter het masker zat een vrouw die in strijd was met haar gevoelens waarbij een eetstoornis voor haar de uitvlucht was.
Bekijk hier een video over haar bezoek aan Nederland.
ANDREAS BONN
In 1792 schildert Adriaan de Lelie 'Voordracht over de anatomie door Andreas Bonn' voor het departement der Tekenkunde van Felix Meritis. Te zien is hoe Bonn anatomische les geeft aan de hand van een naakt mannelijk model.
Andreas Bonn (1738-1818) was een Amsterdamse arts, anatoom en chirurg. Hij werd in 1771 professor in de heel- en ontleedkunde aan het Athenaeum lllustre, de voorloper van de Universiteit van Amsterdam.Ten opzichte van omliggende landen was de kwaliteit van de heelkunde in Nederland laag. In een poging het niveau van de chirurgie te verhogen werd Bonn in 1790 medeoprichter van ‘het Genootschap tot Bevorderingder Heelkunde’.
Geneesheer Hovius verzamelde botten met ziekelijke afwijkingen. Andreas Bonn catalogiseerde die verzameling en breidde deze uit, onder meer met preparaten op sterk water. De bedoeling was om van de aandoeningen te kunnen leren. Meerdere collega’s van Andreas Bonn met straatnamen hier in de buurt hadden vergelijkbare verzamelingen, bijvoorbeeld Camper, Ruys en de heren Vrolik.
Lees op Amsterdam Museum meer over het schilderij van Adriaan de Lelie en op het Amsterdam UMC meer over de collectie Hovius-Bonn.
BELUISTER DE VERHALEN
Samenstelling redactie Arjan Braaksma, Chaja Zeegers & Jeroen Abels
Vormgeving BUROBRAAK (Arjan Braaksma, Jeroen Abels, Kaja Moll)
Foto’s Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders vermeld
OOSTCAST - VERHALEN RONDOM HET ANDREAS BONNPLEIN is mogelijk gemaakt door BUROBRAAK, Gemeente Amsterdam, Eigen Haard en Fonds voor Oost. Met dank aan YUSU COFFEE.
BLIJF OP DE HOOGTE